YouTalent® – internetowa społeczność talentów

Przewodnik po Wykańczaniu Elementów Ceramicznych na Kole Garncarskim, Aby Uzyskać Gładkie i Dopasowane Kształty

Robienie ceramiki na kole garncarskim to sztuka i nauka zarazem. Kole, które znamy już od 3500 roku p.n.e., pozwala tworzyć piękne przedmioty. Aby jednak osiągnąć mistrzostwo, trzeba mieć zręczność i skupienie.

Wszystko zaczyna się od wyboru dobrej gliny i przygotowania koła. Następnie przychodzi czas na centrowanie, kształtowanie i dekorowanie ceramiki, by była nie tylko ładna, ale też gładka i dobrze wykończona.

Ważne są tu techniki formowania, wygładzania ręcznego i dodawania detali. Gdy dzieło jest gotowe, trzeba je odpowiednio wysuszyć i wypalić w piecu. Pamiętaj też o dbaniu o narzędzia i gotowe przedmioty.

Przygotowanie się do tych etapów pomoże unikać błędów i sprawi, że ceramika będzie wyjątkowa. Czytaj dalej, aby dowiedzieć się więcej.

Główne Wnioski

  • Przygotuj glinę i koło garncarskie zanim zaczniesz.
  • Użyj różnych technik, żeby formować i wygładzać ceramikę.
  • Dekoruj i dodawaj detale do twoich prac ceramicznych.
  • Odcinaj i susz twoje prace, a potem je wypalaj.
  • Czyste narzędzia pomagają w pracy.

Przygotowanie przed toczeniem

Osoba przy warsztacie do ceramiki przygotowuje glinę do formowania.

Wybierz odpowiednią glinę i przygotuj swoje koło garncarskie. Upewnij się, że masz odpowiednie narzędzia garncarskie do centrowania gliny i otwierania formy.

Wybór odpowiedniej gliny

Twoja glina ma duży wpływ na to, co z niej zrobisz. Glina bez szamotu jest lepsza dla delikatnych prac. To ważne, by usunąć z niej pęcherze powietrza. Dzięki temu unikniesz pęknięć i innych problemów w gotowych wyrobach.

Musisz też wiedzieć, że różne rodzaje gliny reagują inaczej na temperaturę spieku w piecu ceramicznym. Dobrze jest wybrać taką, która pasuje do twoich potrzeb i projektów.

Pamiętaj, każda glina ma swoją historię. Wybierając ją, zaczynasz nowy rozdział.

Przygotowanie koła garncarskiego

Wybrałeś już glinę. Teraz czas na przygotowanie koła garncarskiego. Koło to serce pracowni, więc trzeba je dobrze ustawić.

  1. Sprawdź, czy koło garncarskie jest czyste. Nie powinno być na nim resztek gliny czy innych zabrudzeń.
  2. Upewnij się, że koło działa płynnie. Obróć je kilka razy ręką, by sprawdzić.
  3. Wyreguluj wysokość siedzenia. Powinieneś czuć się wygodnie, twoje nogi muszą swobodnie sięgać do pedałów.
  4. Przygotuj narzędzia. Potrzebne ci będą cyklina, struna Xiem, igła, nożyk i oczka.
  5. Znajdź odpowiedni poziom wody. Gąbka musi być mokra, ale nie za bardzo.
  6. Ustaw szpatułki i skrobaki blisko siebie. Musisz mieć do nich łatwy dostęp podczas pracy.
  7. Przygotuj miejsce na odpady gliny obok koła garncarskiego.
  8. Zaplanuj swoją pracę z góry – zastanów się nad tym, co chcesz stworzyć.
  9. Upewnij się, że masz pod ręką wszystko co potrzebne – tak aby nie przerywać pracy.

Przygotowanie koła to fundament dobrego startu w garncarstwie. Kroki te pomogą ci uniknąć wielu problemów i uczynią pracę przyjemniejszą oraz bardziej efektywną.

Proces toczenia na kole garncarskim

W procesie toczenia ceramicznych elementów na kole garncarskim, centrujesz glinkę, otwierasz formę i wyciągasz ścianki naczynia. Następnie kształtujesz ceramikę, wykorzystując techniki formowania, dopasowując kształt do potrzeb.

Centrowanie gliny

Centrowanie gliny to kluczowy krok w tworzeniu ceramiki. Musisz to robić na maksymalnych obrotach koła garncarskiego.

  1. Najpierw wybierz odpowiednią glinę. Gliny bez szamotu są dobre dla początkujących.
  2. Umieść glinę na środku koła garncarskiego.
  3. Mocno naciśnij glinę, żeby się trzymała.
  4. Zmocz ręce w wodzie, żeby glina się nie przyklejała.
  5. Użyj siły swoich dłoni, by centrować. Jedna ręka powinna być na boku, druga na górze gliny.
  6. Poczuj, jak glina staje się symetryczna i równa.
  7. Trzymaj ręce stabilnie i przesuwaj je delikatnie, kontrolując kształt.
  8. Jeśli glina zaczyna “uciekać”, zwolnij i spróbuj ponownie centrować.
  9. Kiedy glina jest już skupiona w środku, możesz zacząć formować swój kształt.

Centrowanie wymaga cierpliwości i praktyki, ale jest bardzo ważne dla każdego garncarza.

Otwieranie formy

Kiedy masz glinę na kole, zacznij delikatnie naciskać środek kciukami, aby stworzyć otwór. Pamiętaj o utrzymaniu równomiernego nacisku na całą powierzchnię. Następnie kontynuuj proces według poniższych etapów:

  1. Zacznij z delikatnym naciskiem, tworząc centralny otwór.
  2. Starannie poszerzaj i wyrównuj ścianki formującego się naczynia.
  3. Kontroluj grubość i równomierność ścianek.
  4. Pracuj płynnie, utrzymując odpowiednią wilgotność i lepkość gliny.

Pamiętaj o stosowaniu odpowiedniej techniki oraz precyzji podczas otwierania formy, by osiągnąć żądany kształt naczynia ceramicznego.

Wyciąganie ścianek naczynia

Podczas tworzenia ceramiki, wyciąganie ścianek naczynia to ważny etap. Oto, co warto wiedzieć:

  1. Wyciąganie ścianek naczynia to proces formowania gliny, gdzie powoli rozciągasz i podnosisz ścianki naczynia.
  2. Ta technika wymaga precyzji i delikatności, aby uzyskać pożądany kształt i grubość – zazwyczaj około 5 mm.

Formowanie kształtu

Formowanie kształtu to kluczowy etap w tworzeniu ceramiki – to wtedy nadajesz naczyniu jego ostateczny wygląd i funkcję. Wykorzystujesz różne narzędzia, takie jak gąbki czy noże do ceramiki, by nadać mu odpowiedni kształt.

Techniki formowania

Tworząc formę, wytwarzasz kształt naczynia lub przedmiotu. Wykorzystując różne techniki, możesz osiągnąć różnorodne efekty. Pamiętaj o wyborze odpowiedniej gliny do tworzonej formy. Przygotuj się na to, że proces ten może wymagać wielokrotnego modelowania cegiełki. Oto niezbędne informacje:

  1. Wykorzystaj technikę “pinching technique”, która polega na użyciu palców do kontrolowanego ugniatacia i wyciskania gliny.
  2. Pracuj z “coil technique”, czyli wirowym nawijaniem długich bądź krótkich wałeczków gliny, aby tworzyć struktury trójwymiarowe.
  3. Zastosuj technikę “slab technique”, bazująca na wycinaniu płaskich arkuszy, które następnie mogą być łączone w celu stworzenia większych powierzchni.

Dzięki tym prostym metodach możesz kształtować ceramikę według własnych pomysłów i preferencji.

Dostosowywanie kształtu do potrzeb

Dostosowywanie kształtu ceramiki do określonych potrzeb jest ważnym etapem procesu tworzenia. Gdy formujesz naczynie, zwracasz uwagę na to, czy jego kształt spełnia określone wymagania.

Może to oznaczać dostosowywanie wysokości, szerokości lub kształtu samej formy. Techniki formowania pozwalają Ci elastycznie kształtować ceramikę według potrzeb użytkownika, zarówno w ceramice artystycznej, jak i użytkowej.

Widzisz, jest to moment, w którym twoja kreatywność naprawdę bierze górę! Możesz dostosować ceramikę tak, aby idealnie pasowała do zamierzonego zastosowania. W ten sposób pokazujesz swoje umiejętności i zapewiasz, że każde dzieło będzie unikalne i funkcjonalne.

Zauważyłeś już, jak ważne są wszystkie te etapy w procesie tworzenia ceramiki? Teraz przejdzmy do wygładzania elementów ceramicznych.

Wygładzanie elementów ceramicznych

Gdy skończysz formowanie kształtu, teraz czas na wygładzanie. Użyj noży do ceramiki i technik wygładzania ręcznego, aby uczynić swoje elementy ceramiczne gładkimi i pięknymi.

Użycie noży do ceramiki

Do ceramiki używa się różnych rodzajów noży, w zależności od tego, jak chcesz ukształtować swoje dzieło. Noże pomagają usunąć nadmiar gliny i tworzyć szczegółowe wzory oraz detale na ceramice.

Ważne jest, aby wybrać odpowiedni rodzaj noża do pożądanego efektu końcowego. Możesz eksperymentować z różnymi typami noży, aby znaleźć ten, który najlepiej odpowiada twoim potrzebom i stylowi pracy.

Znając różne techniki i rodzaje noży, możesz precyzyjnie kształtować ceramikę i tworzyć niepowtarzalne wzory. Noże są ważnym narzędziem dla garncarzy, którzy chcą dopasować swoje wyroby do własnych wizji i inspiracji.

Przy ich pomocy możesz wyciągnąć największe możliwości ze swoich umiejętności garncarskich i stworzyć unikalne dzieła sztuki ceramicznej. Czas na przejście do kolejnego podejścia: Dekorowanie i dodawanie detali.

Techniki wygładzania ręcznego

Wygładzanie ceramicznych elementów rękoma lub za pomocą gąbki to ważny etap procesu. Zapewnia to, że powierzchnia naczyń będzie gładka i przyjemna w dotyku. Pamiętaj o zachowaniu delikatności podczas wygładzania, aby uniknąć zniszczenia kształtu.

  1. Delikatne wygładzanie dłonią
  2. Używanie gąbki do równomiernego wygładzania powierzchni

Po osiągnięciu pożądanego efektu możesz przejść do dekorowania i dodawania detali do swoich ceramicznych dzieł.

Dekorowanie i dodawanie detali

Podczas dekorowania i dodawania detali do elementów ceramicznych, używaj różnych technik dekoracyjnych, takich jak malowanie, rzeźbienie lub stemplowanie. Możesz także wykorzystać narzędzia garncarskie, takie jak gąbki, noże do ceramiki i specjalistyczne pędzle, aby dodać teksturę i wzory.

Dzięki temu procesowi, Twoje ceramiczne wyroby nabiorą unikatowego charakteru i będą gotowe do dalszego wykańczania.

Techniki dekoracyjne

Wykańczanie ceramiki za pomocą różnych technik dekoracyjnych to ciekawy proces, który pozwala dodać unikalny charakter twoim wyrobom. Oto, jak możesz dekorować swoje elementy ceramiczne:

  1. Dodawanie detali takich jak rygle, szpilki i stemple.
  2. Wykorzystywanie różnych kształtów i wzorów do przestrzennego zdobienia ceramiki.
  3. Malowanie glinianych naczyń za pomocą farb ceramicznych, aby uzyskać interesujący efekt wizualny.
  4. Stosowanie technik rzeźbienia w glinie, aby stworzyć trójwymiarowe wzory i motywy.
  5. Wykorzystywanie technik oksydacji i redukcji podczas procesu wypalania, aby uzyskać unikalne efekty kolorystyczne na powierzchni ceramiki.

Te różnorodne techniki dekoracyjne pozwolą ci stworzyć wyjątkowe i piękne elementy ceramiczne, które będą zachwycać ich odbiorców.

Przygotowanie do dekoracji

Gdy skończysz formować kształt ceramiki, czas przystąpić do dekoracji. Tutaj jest lista rzeczy, które będą Ci potrzebne oraz kilka technik:

  1. Narzędzia dekoracyjne: rygle, szpilek, a także specjalne narzędzia do rzeźbienia wzorów.
  2. Tworzenie wzorów za pomocą narzędzi: możesz użyć rygli do wyciągania zdobień z gliny lub szpilek do wycinania wzorów.
  3. Dekorowanie za pomocą mazaki specjalnych barw lub glazur.

Teraz, gdy masz te informacje, możesz kontynuować swój proces tworzenia ceramiki!

Odcinanie realizacji z koła

Podczas odcinania naczyń z koła garncarskiego użyj drutu garncarskiego lub sznurka, aby ostro odciąć naczynie od podstawy. Następnie delikatnie przenieś odcinane naczynie na deskę do schnięcia, aby uniknąć zniszczenia.

Techniki odcinania

Aby uzyskać gładkie i precyzyjne kształty ceramiczne, warto poznać różne techniki odcinania.

  1. Użyj skrobaka ze stali nierdzewnej do precyzyjnego odcinania elementów ceramicznych.
  2. Skorzystaj z kątów ostro- lub rozwartych skrobaka w zależności od wymaganego efektu.
  3. Zadbaj o dokładność i ostrość narzędzia, aby uzyskać czyste i wyraźne linie cięcia.
  4. Pamiętaj o zachowaniu stabilności ręki podczas odcinania, aby uniknąć przypadkowych wstrząsów lub drgań.
  5. Zapewnij sobie komfortową pozycję pracy, która umożliwi precyzyjne wykonanie cięcia.

Te techniki pomogą Ci osiągnąć pożądane efekty podczas procesu wykańczania elementów ceramicznych na kole garncarskim.

Narzędzia potrzebne do odcinania

Przechodzimy teraz od technik odcinania do narzędzi, które będą Ci potrzebne do tej czynności. Przygotuj się na to:

  1. Struna Xiem: używana do powlekania oraz do precyzyjnego cięcia.
  2. Skrobak: zestaw ze stali nierdzewnej, z kątami ostrymi i rozwartymi, przydaje się na różnych etapach pracy.

Mam nadzieję, że te informacje pomogą Ci w Twojej pracy z ceramiką!

Proces schnięcia i wypału

Proces schnięcia i wypału dotyczy suszenia i pieczenia twoich wyrobów ceramicznych. Podczas schnięcia, glina stopniowo traci wilgoć, przygotowując ją do wypału. Następnie, w procesie wypału, przedmioty są poddawane wysokiej temperaturze, co sprawia, że stają się trwałe i gotowe do użytku.

Metody schnięcia

Metody schnięcia są istotne dla procesu wykańczania elementów ceramicznych. Oto kilka podstawowych metod schnięcia, które warto poznać:

  1. Suszenie w temperaturze pokojowej pomaga uniknąć pęknięć.
  2. Czas schnięcia zależy od wielkości i grubości naczynia.
  3. Monitorowanie procesu schnięcia może być kluczowe dla zapewnienia równomiernego wysychania.

Zapoznanie się z tymi metodami schnięcia pomoże ci osiągnąć najlepsze rezultaty podczas pracy z ceramiką.

Biskwitowanie

Kiedy naczynie z gliny jest całkowicie wyschnięte, przechodzi się do biskwitowania. To proces utrwalania kształtu przed wypałem. Naczynie jest umieszczane w specjalnym piecu ceramicznym.

Odpowiednia temperatura i czas pieczenia są kluczowe dla tego etapu. Gliniane przedmioty po biskwitowaniu stają się twardsze, ale nadal zachowują swoją porowatość, co ułatwia nałożenie szkliwa w kolejnym kroku procesu.

Zadaniem tego podprocesu jest więc solidne utrwalenie kształtu naczyń ceramicznych oraz przygotowanie ich do etapu glazurowania, który bez wprost poprzedzającego go biskwitowania mógłby skutkować pęknięciami wierzchniej powłoki naczyń.

Odpowiednie przygotowanie i kontrola tego etapu procesu garncarskiego to kluczowe elementy całego procesu tworzenia ceramiki, pozwalające na zachowanie precyzji kształtów i unikanie przyszłych problemów z wykończeniem gotowych wyrobów.

Jeśli od tego momentu wszystko przebiegnie dobrze, naczynia ceramiczne są gotowe do etapu glazurowania, co prowadzi do ich ostatecznego wykończenia przed ostatnim wypałem.

Glazurowanie

Aby ostatecznie ukończyć swoje ceramiczne dzieło, musisz nałożyć glazurę na wypaloną biskwit. To ważny krok, który nadaje ceramice połysk i trwałość. Gdy glazura jest nałożona, przechodzi się do procesu wypału końcowego.

Wtedy to glazura nabiera swojego ostatecznego wyglądu i właściwości. Pamiętaj, że proces glazurowania należy wykonać starannie, aby uzyskać pożądane efekty.

Glazurowanie to kluczowy etap w tworzeniu ceramiki artystycznej. Musisz zdobyć wiedzę na temat różnych rodzajów szkliw – płynących, średnio-płynących i niepłynących – oraz odpowiednich temperatur spieku.

To zagwarantuje, że Twoje wyroby będą odporne i pięknie wykończone. Dlatego przemyśl swoje decyzje odnośnie glazurowania i skonsultuj się z ekspertem, jeśli masz jakieś wątpliwości.

Zadbaj o to, by zaopatrzyć się w wysokiej jakości narzędzia do glazurowania, takie jak pędzle i gąbki. To ważne, aby Twoja praca była dokładna i estetyczna. Pamiętaj, że proces glazurowania wymaga cierpliwości i precyzji, ale efekt końcowy z pewnością Cię nagrodzi.

Wypał końcowy

Kiedy naczynia są gotowe, umieszczane są w piecu. Temperatura jest bardzo wysoka. To nadaje im trwałość i połysk. To jest wypał końcowy. Ma to duże znaczenie dla wytrzymałości glazury i kolorów.

Dodatkowo, pomaga usunąć wszelkie resztki wody z produktu.

Zakończenie i pielęgnacja wyrobów

Po zakończeniu procesu formowania i wypalania ceramiki, ważne jest odpowiednie pielęgnowanie wyrobów, aby zachować ich wyjątkowy wygląd. Czyszczenie i konserwacja gotowych wyrobów to kluczowy krok, który pozwoli utrzymać ich estetykę na dłużej.

Czyszczenie i konserwacja gotowych wyrobów

Po wypaleniach wyrobów ceramicznych, ważne jest zatroszczenie się o ich pielęgnację. Czyszczenie i konserwacja mogą pomóc utrzymać ich jakość na dłużej. Oto jak to zrobić:

  1. Użyj gąbki i delikatnego detergentu, aby oczyścić powierzchnię ceramiki.
  2. Spłucz dokładnie, pozwalając wyrobom wyschnąć.

Zastosuj te proste kroki, aby zachować swoje wyroby ceramiczne w doskonałej kondycji przez wiele lat.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Jak uniknąć typowych błędów i wybrać odpowiednie narzędzia ceramiki? Dowiedz się więcej, by doskonalić swoje umiejętności garncarskie.

Jak unikać typowych błędów

Unikaj tych powszechnych błędów podczas wykańczania elementów ceramicznych na kole garncarskim:

  1. Nieprawidłowe centrowanie gliny może spowodować deformacje naczyń, dlatego starannie centruj glinę przed formowaniem.
  2. Uważaj na nadmiar wody, ponieważ wpływa negatywnie na właściwości gliny oraz proces toczenia – utrzymuj odpowiednią wilgotność podczas pracy z gliną.
  3. Wybieraj narzędzia garncarskie odpowiednie dla danego procesu, aby ułatwić i poprawić jakość tworzonej ceramiki.
  4. Unikaj zbyt szybkiego schnięcia gotowych wyrobów, dając im odpowiedni czas na naturalne wysuszenie poprzez dostosowanie procesu schnięcia do rodzaju wyrobu.
  5. Starannie dobieraj temperatury wypału oraz czas trwania tej fazy produkcji, aby uniknąć uszkodzeń lub zmian kolorystycznych ceramiki.
  6. Pamiętaj o regularnej konserwacji i czyszczeniu narzędzi garncarskich oraz koła garncarskiego, aby utrzymać je w dobrej kondycji i zapewnić precyzję w pracy.

Jak wybrać odpowiednie narzędzia

Kiedy już znasz typowe pułapki, jakie mogą się pojawić podczas wykańczania elementów ceramicznych, warto dowiedzieć się, jak wybrać narzędzia. Poniżej znajdziesz istotne informacje oraz przydatne wskazówki:

  1. Sprawdź rodzaje narzędzi: cykliny, struna Xiem, igła, nożyk, oczka, skrobak, drewniane szpatułki, gąbka oraz cyrkiel.
  2. Rozpoznaj różnorodność narzędzi do rzeźbienia: zróżnicowane ostrza służące do tworzenia detali.
  3. Wybierz odpowiednie narzędzia dostosowane do potrzeb formowania i wygładzania ceramiki.
  4. Zbadaj użyteczność poszczególnych narzędzi i ich wpływ na jakość finalnych produktów ceramicznych.
  5. Upewnij się, że posiadasz wszystkie niezbędne instrumenty w swoim zestawie do pracy z gliną.

Podsumowanie

Praca na kole garncarskim może być wyzwaniem, ale również przynosi wiele satysfakcji i możliwości wyrażenia kreatywności. Znalezienie odpowiednich narzędzi i technik formowania jest kluczowe dla osiągnięcia pożądanych rezultatów.

Umiejętności manualne, precyzja oraz cierpliwość są niezbędne, ale dzięki praktyce i pozytywnym podejściu możesz stać się coraz lepszym garncarzem. Pamiętaj, że garncarstwo to sztuka, która ma nie tylko praktyczne zastosowania, ale także może przynieść wiele radości i spełnienia.

Niezależnie od tego, czy jesteś początkującym czy doświadczonym garncarzem, ważne jest, byś kontynuował swoją przygodę z tworzeniem ceramicznych arcydzieł.

Zakończenie

Przed chwilą omówiliśmy korzyści płynące z pracy na kole garncarskim, takie jak rozwój umiejętności manualnych i redukcja stresu. Ważne jest, aby pamiętać, że proces tworzenia ceramiki wymaga cierpliwości i uważności.

Artykuł kończy się zapowiedzią wpisu o poprawnym suszeniu prac ceramiki. Z tego powodu warto być świadomym, że praca na kole garncarskim pozwala na wyrażenie kreatywności i rozwiązanie artystyczne, co może pomóc w redukcji stresu.

Oprócz tego uważność i cierpliwość przy pracy nad wyrobami ceramicznymi mogą dać satysfakcję i poczucie spełnienia. Warto pamiętać o tych aspektach podczas procesu tworzenia ceramiki.

Często Zadawane Pytania

1. Co to jest koło garncarskie i jakie narzędzia są potrzebne do pracy z gliną?

Koło garncarskie to narzędzie, które garncarze używają do formowania naczyń z gliny. Do pracy z gliną potrzebne są również gąbki, narzędzia garncarskie i piec ceramiczny.

2. Jakie są różnice między gliną bez szamotu a gliną szamotową?

Główna różnica polega na strukturze – glina szamotowa zawiera drobinki szamotu, które dodają jej wytrzymałości, podczas gdy glina bez szamotu jest bardziej gładka.

3. Czym są szkliwa płynące, średnio-płynące i niepłynące?

To różne rodzaje szkliwa ceramicznego. Szkliwo płynne jest najbardziej płynne i daje efekt “rozlanego” na ceramice, średnio-płynne daje efekt pomiędzy płynnym a niepłynnym, a niepłynne pozostaje na miejscu po nałożeniu.

4. Jakie są różnice między ceramiką artystyczną a ceramiką użytkową?

Ceramika artystyczna jest tworzona głównie dla celów estetycznych i dekoracyjnych, podczas gdy ceramika użytkowa jest przeznaczona do codziennego użytku, takiego jak naczynia czy doniczki.

5. Co to jest temperatura spieku i jak wpływa na proces wypału ceramiki?

Temperatura spieku to temperatura, przy której glina staje się twarda i nieprzepuszczalna. Wpływa na kolor i strukturę szkliwa oraz na wytrzymałość końcowego produktu.

6. Czy mogę zapisać się na warsztaty garncarskie, aby nauczyć się więcej o tym procesie?

Tak, warsztaty garncarskie są świetnym miejscem do nauki o technikach formowania gliny, wykańczania ceramiki i korzystania z pieca ceramicznego.

Referencje

  1. https://www.dzialania-tworcze.com/post/toczenie-na-kole-garncarskim-13-krok%C3%B3w-do-glinianej-perfekcji (2024-05-23)
  2. https://pl.ceramic.school/pottery-wheels/
  3. https://www.oko.edu.pl/hobby-i-rekodzielo/kolo-garncarskie-historia-techniki-i-materialy-stosowane-w-garncarstwie/ (2024-01-24)
  4. https://www.academia.edu/3569907/_ed_Labor_et_Patientia_Studia_archaeologica_Stanislao_Pazda_dedicata
  5. http://www.pkd.com.pl/wyszukiwarka/pkd/33.11.Z.html
  6. https://diamondcoretools.com/pl/blogs/resources/pottery-tool-guide?srsltid=AfmBOoq_mZgadygNDLCXt0X5zUfer4kA77JwatEJvsga6J1cHFaY5Wgl (2021-03-30)